Patron biblioteki

Początki PBW sięgają 1946 r., jednak imię otrzymała biblioteka w trzydziestolecie swego istnienia. Dnia 2 czerwca 1976 r. orzeczeniem Kuratorium Oświaty i Wychowania przy Urzędzie Wojewódzkim w Gdańsku nadano Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej imię GDAŃSKIEJ MACIERZY SZKOLNEJ. Inicjatorką nadania takiego patrona bibliotece była dr Maria Etmańska – dyrektor biblioteki, historyk, która miała kontakt z niektórymi, żyjącymi wówczas członkami Gdańskiej Macierzy Szkolnej.

Aktem tym uczczono pamięć towarzystwa kulturalno-oświatowego, jakim była Macierz Szkolna założona w 1921 r. w Wolnym Mieście Gdańsku oraz pamięć wszystkich jej członków i działaczy – w tym nauczycieli, z których wielu zginęło z rąk hitlerowców. Jej założycielami byli: dr Franciszek Kubacz, ks. Leon Miszewski, pisarz Stanisław Przybyszewski, Ernest Adam ze Lwowa i Edward Helman-Jarecki z Łodzi.

Statut Macierzy Szkolnej stawiał to stowarzyszenie poza wszystkimi stronnictwami i organizacjami politycznymi, a jego głównym celem było popieranie rozwoju polskiego szkolnictwa i polskiej oświaty w duchu katolickim i narodowym. Była więc Macierz bastionem i szermierzem polskości. Broniła praw Polaków do kształcenia się i kulturalnego rozwoju.

Jej głównym dziełem było otwarcie w grudniu 1921 r. Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej, później Szkoły średniej, Szkoły Handlowej i Wyższej Szkoły Handlowej, a także szkół powszechnych i ochronek (prototypów dzisiejszych przedszkoli) na całym terytorium Wolnego Miasta Gdańska. Ogółem do 1938 r. uczęszczało do tych placówek 2740 dzieci. Organizowano je na bardzo wysokim poziomie. Zatrudniały najlepszych nauczycieli. Posiadały własne, nowatorskie programy nauczania. Wielki nacisk kładziono na wychowanie. Prężnie działały w nich drużyny harcerskie, spółdzielnie uczniowskie i komitety rodzicielskie.

Gdańska Macierz Szkolna prowadziła również ożywioną działalność oświatową pozaszkolną. Współpracując z polskimi towarzystwami, jak np. Towarzystwem Czytelni Ludowych, Bratnią Pomocą Akademicką organizowała kursy wieczorowe z zakresu nauk handlowych i języków obcych, języka polskiego, kursy kroju i szycia, a także kursy haftu dla dziewcząt. Poza zajęciami praktycznymi wygłaszano tam pogadanki z historii Polski, wychowania obywatelskiego i geografii. Każdy kurs kończył się wystawą prac. Udziałem Macierzy były także kursy zawodowe, zakładanie kółek rolniczych na wsiach, organizowanie kolonii letnich dla młodzieży, opieka nad wycieczkami przybywającymi z Polski do Gdańska i na Wybrzeże.

Wpływała też na rozwój życia kulturalnego poprzez swój teatr, goszcząc najlepszych artystów scen polskich. Teatr Macierzy szkolnej utworzył też własny zespół rewiowy „Parada serc – wszystko dla Gdańska„. Objeżdżał Polskę zdobywając w ten sposób fundusze na działalność Macierzy. Ogółem urządzono 52 przedstawienia i poważniejsze imprezy amatorskie.

Macierz miała też pod swoja opieką Konserwatorium Muzyczne, z jej dyrektorem Kazimierzem Wiłkomirskim. Służyło ono fachową pomocą w działalności polskich towarzystw śpiewaczych na terenie Wolnego Miasta Gdańska.

Nie można zapomnieć o Sekcji Czytelniano-Bibliotecznej przy Macierzy Szkolnej, która organizowała biblioteki dla młodzieży i starszych. Do 1934 r. zorganizowano 12 bibliotek , głównie na wsiach: w Ełganowie, Pszczółkach, Trąbkach Wielkich, Piekle, Bielkowie, Kolbudach, a także w Oliwie, Oruni i Brzeźnie. Bibliotekami tymi zajmowała się Jadwiga Muzyczkowa. Na uwagę zasługuje też duża, licząca 15 tys. vol. Biblioteka gimnazjum polskiego – uczniowska i nauczycielska, która miała charakter polskiej biblioteki publicznej. Księgozbiór gimnazjum w dużej mierze ocalał i stał się trzonem wypożyczalni powszechnych w polskim Gdańsku.

Gdańska Macierz Szkolna zajmowała jedno z czołowych miejsc wśród różnych instytucji działających na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Tworząc kompletny system szkolnictwa polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku udowodniła, że działalność jej odpowiada jej nazwie; „Macierzą bowiem być pragnęła dla wszystkich młodych Polaków, którzy imię ojczyzny wydźwignąć pragnęli wśród obcych do poziomu szacunku i poważania.” – Jak pisała o niej Gazeta Gdańska w 1938 r.

Nie dziwi nas więc, że biblioteka nasza wybrała takiego patrona.

Wzorując się na rzetelności tego towarzystwa PBW budowała swój warsztat bibliotekarski na wysokim poziomie merytorycznym, dobierała kadry z odpowiednimi kwalifikacjami, zdolnościami i predyspozycjami na stanowiska pracy w takich wydziałach gdzie będą one w pełni wykorzystywane. Wartości prezentowane przez twórców Macierzy były tak godne pamięci, że ich imionami zostały nazwane uluce Gdańska (Kubacza, Miszewskiego, Przybyszewskiego, etc.).

I na tej podstawie może być ona macierzą dla nauczycieli wszystkich typów szkół, macierzą dla tych, którzy przygotowują się do tego zawodu. Może służyć każdemu czytelnikowi udzielając informaacji bibliograficznych, katalogowych i rzeczowych, prezentując bibliotekę, muzeum oświaty i izbę regionalną, oraz organizując wystawy tematyczne i okolicznościowe i w ten sposób dpowiada na potrzeby czytelniów.

Mamy nadzieję, że poziom usług naszej biblioteki spowoduje, iż będzie ona nadal godna nosić to imię.